Nhà tiền tế (hay tiền bái) rộng năm gian, hình chữ “nhất”, kiến trúc theo lối 5 gian 2 chái chồng rường, giá chiêng có bức hoành phi chính giữa, sơn son thếp vàng có ghi bốn chữ “Nam Thiên Thánh Tổ”.
Đền xây dựng trên đồi rộng, bao quanh là hàng trăm cây lim cổ thụ; trong đó có 85 cây lim cổ cùng bốn cây cổ thụ khác được công nhận là cây di sản. Theo tấm văn bia dựng vào năm Tự Đức thứ 36 (năm 1883) tại đền, thì Đền Và đã có từ thời Việt Nam đang thuộc ách đô hộ của nhà Đường. Cho đến nay, nhà tiền tế đã trải qua 3 lần tu sửa lớn.
Đền Và thờ vị thần trong Tứ bất tử của truyền thuyết nước Nam.
Nghi môn được xây dựng gồm ba gian dựng trên nền cao. Cổng chính với 3 hàng chân cột gỗ kê trên những tảng đá ong. Bên cạnh cổng chính là hai bên gác chuông và gác trống.
Gác chuông và gác trống có kiến trúc tương tự nhau, được trang trí theo chủ đề ngũ phúc bằng hình năm con dơi xòe cánh ôm lấy cửa sổ tròn.
Trong đền có rất nhiều di vật quý còn được lưu giữ: Khám thờ có bài vị Đức Quốc mẫu, bốn pho tượng tứ trấn, 18 đạo sắc phong, 47 đôi câu đối, 18 bức hoành phi, hai tấm bia đá… Hằng năm, vào tháng Giêng và tháng Chín (âm lịch), Đền Và tổ chức lễ hội thu hút hàng chục ngàn du khách thập phương về dâng hương tỏ lòng tri ân Đức Thánh Tản đối với dân, với nước.
Một trong 85 cây lim xanh – Cây di sản Việt Nam tại Đền Và.
Với những giá trị văn hóa, lịch sử quý giá, năm 1964, Đền Và được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia. Năm 2016, lễ hội Đền Và đã vinh dự được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Bài viết cùng chủ đề:
Tôn vinh một nửa tươi đẹp của thế giới
Nghề làm hương ở Quảng Phú Cầu
Yên bình làng chài Ngọc Diêm